آگونیست‌های گیرنده پپتید شبه‌گلوکاگون-1 (GLP-1)، دسته‌ای از داروها، برای مدیریت دیابت نوع 2 و درمان چاقی استفاده می‌شوند.اگرچه بسیاری از داروهای این دسته نسبتاً جدید هستند، اما پژوهشگران به سرعت در حال آموختن این موضوع هستند که فواید این داروها ممکن است فراتر از کنترل قند خون و کمک به کاهش وزن باشد.
به گزارش انتخاب و به نقل از مدیکال نیوز تودی؛ پژوهشگران اخیراً مطالعه‌ای بازبینی‌ای انجام داده‌اند تا بررسی کنند که داروهای GLP-1 چه تأثیری بر عملکرد شناختی و مسائل مربوط به سلامت روان دارند.
دانشمندان به نتایج متفاوتی دست یافتند: در حالی که برخی مطالعات نشان دادند این داروها مزایای محافظت عصبی دارند، سایر مطالعات در این بررسی هشدار دادند که برخی داروهای این دسته ممکن است خطر افسردگی و افکار خودکشی را افزایش دهند.
محبوبیت داروهای GLP-1 در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است.شرکت‌های داروسازی ابتدا داروهای Ozempic(سماگلوتاید) و Mounjaro (تیری‌زپاتاید) را برای کمک به کنترل قند خون در دیابت نوع ۲ عرضه کرده بودند.
از آنجا که این داروها همچنین به کاهش وزن کمک می‌کردند، بعدها به عنوان Wegovyو Zepboundبرای درمان چاقی به بازار وارد شدند. اگرچه در حال حاضر سماگلوتاید و تیری‌زپاتاید محبوب‌ترین داروهای این دسته هستند، اما داروهای دیگری مانند لیراگلوتاید و دولاگلوتاید نیز در این دسته قرار می‌گیرند.
در حالی که بسیاری از افرادی که این داروها را برای کاهش وزن مصرف می‌کنند از مزایای چشمگیر آن‌ها بهره می‌برند، این داروها ممکن است کاربردهای دیگری نیز داشته باشند. به‌عنوان مثال، یک مطالعه اخیر نشان داد که داروهای GLP-1 می‌توانند به کاهش میل به مصرف الکل کمک کنند.
در یک بررسی که توسط دانشمندان بریتانیا و کانادا انجام شد، محققان مطالعات متعددی را بررسی کردند تا دریابند این داروها چه تأثیری بر توانایی‌های شناختی و سلامت روان دارند. در حالی که برخی از مطالعات مورد بررسی بر بهبود عملکرد شناختی تأکید داشتند، دیگر مطالعات نتایج متفاوتی داشتند.
GLP-1 ممکن است باعث کاهش التهاب مغز شود
بر اساس تحقیقات موجود، «عملکرد آگونیست‌های GLP-1 کاهش سطح گلوکز سرم و در نتیجه مدیریت متابولیسم در بیماران مبتلا» است.
داروهای GLP-1 همچنین جریان خون را به قلب بهبود می‌بخشند و به‌طور مستقیم بر هیپوتالاموس تاثیر می‌گذارند تا احساس سیری پس از صرف غذا افزایش یابد.
علاوه بر این اثرات متابولیک، این داروها به نظر می‌رسد بر سلامت مغز و سلامت روان نیز تأثیر می‌گذارند.
از آنجا که برخی مطالعات نشان می‌دهند داروهای GLP-1 ممکن است بر رفتارهای اعتیادآور تأثیر بگذارند، این موضوع باعث شده است که دانشمندان کنجکاو شوند که این داروها چه تأثیرات دیگری بر سیستم عصبی دارند.
محققانی که این مطالعه جدید را انجام داده‌اند از داده‌های صدها مطالعه بالینی، مطالعات پیش‌بالینی، آزمایش‌های کنترل شده و متاآنالیزها استفاده کرده‌اند تا درباره تأثیر این داروها بر مغز اطلاعات بیشتری کسب کنند.
برخی از حوزه‌هایی که دانشمندان روی آن متمرکز شده‌اند شامل مطالعات حیوانی درباره بیماری آلزایمر و پارکینسون، خطر زوال عقل در افرادی با سابقه چاقی یا دیابت نوع ۲، و آزمون‌های عملکرد شناختی در افرادی با چاقی یا دیابت بود.
محققان همچنین مطالعاتی را بررسی کردند که تحلیل می‌کردند داروهای GLP-1 چه تاثیری بر اختلالات مصرف مواد، اختلالات روان‌پریشی، و اختلالات خلقی و اضطراب داشتند.
**داروهای GLP-1 در برخی زمینه‌ها امیدبخش هستند و در برخی دیگر به تحقیقات بیشتری نیاز دارند.** به عنوان مثال، بررسی‌ها نشان داد که این داروها ممکن است برای افراد مبتلا به زوال عقل یا سایر اختلالات عصبی نتایج امیدوارکننده‌ای داشته باشند.
نویسندگان مقاله یادآور شدند: «شواهدی برای سازوکارهایی شامل کاهش التهاب عصبی، افزایش عملکرد سیناپس‌ها، و همچنین بازسازی مسیرهای سیگنال‌دهی انسولین در مغز وجود دارد که می‌تواند به تشکیل بهتر حافظه و در نتیجه اثری مثبت در بیماری آلزایمر و پارکینسون منجر شود.»
بیش از 100 مطالعه پیش‌بالینی نشان داده است که داروهای GLP-1 ممکن است در برابر کاهش شناختی محافظت‌کننده باشند. این یافته‌ها برای افراد مبتلا به آلزایمر و پارکینسون اهمیت زیادی دارد.
محققان اشاره کردند که داروهای GLP-1 با کاهش پروتئین‌های مضر در مغز، التهاب و مقاومت به انسولین از مغز محافظت می‌کنند.
GLP-1 چه تاثیری بر سلامت روان دارد؟
در عین حال، یافته‌های مطالعات بالینی نتایج متفاوتی نشان داد.
اگرچه تحقیقات بلندمدت نشان‌دهنده کاهش احتمالی خطر زوال عقل با این داروها بود، اما آزمایش‌های کوتاه‌مدت به‌طور مداوم بهبود عملکرد شناختی را نشان نداده‌اند.
یافته‌های مطالعات درباره تاثیر GLP-1 بر اختلالات مصرف مواد عمدتاً امیدوارکننده بود، اما نویسندگان مقاله اشاره کردند که مطالعات انسانی در مراحل ابتدایی قرار دارند.
مطالعاتی که بر حیوانات انجام شد نشان داد که داروهای GLP-1 باعث کاهش میل به برخی مواد مانند الکل، نیکوتین، کوکائین و مواد افیونی شده‌اند.
محققان همچنین علاقه‌مند بودند بدانند این داروها چگونه می‌توانند از سلامت روان محافظت کنند. تعداد مطالعات انسانی در این مورد محدود بود و نتایج متنوع بودند.
دانشمندان بیان کردند که استفاده از داروهای GLP-1 در افرادی با شرایط طیف اسکیزوفرنی به مدیریت دیابت و چاقی همراه با این اختلالات کمک کرده است، که این موضوع از نظر کاهش برخی از مشکلات قلبی‌متابولیک ناشی از داروهای ضدروان‌پریشی امیدوارکننده است.
تحقیقات نشان داد که داروهای GLP-1 می‌توانند برای افرادی که تثبیت‌کننده‌های خلق مصرف می‌کنند، فواید محافظتی عصبی داشته باشند.
با این حال، موضوعی که باعث نگرانی شده این است که در برخی از افراد مبتلا به اضطراب و افسردگی، علائم ممکن است بدتر شوند.
برخی گزارش‌ها تأکید کرده‌اند که داروهایی مانند اگزرناتاید و سماگلوتاید گاهی علائم افسردگی را تشدید کرده‌اند و یک مطالعه گسترده نیز خطر اندکی افزایش رفتارهای خودکشی را با مصرف لیراگلوتاید نشان داد.
نویسندگان در نهایت نوشتند: «به‌طور کلی، با افزایش تجویز داروهای GLP-1 نیاز به مطالعات پایش بیشتر وجود دارد.»
کارشناسان درباره کاهش التهاب با GLP-1 چه می‌گویند؟
دکتر میر علی، جراح عمومی و مدیر مرکز کاهش وزن گفت: «آگونیست‌های GLP-1 ظاهراً کاربردهایی فراتر از دیابت و کاهش وزن دارند، اما مشخص کردن اینکه این مزایا مستقیماً از این داروها حاصل می‌شوند یا ناشی از کنترل دیابت یا کاهش وزن هستند، دشوار است.»
او تأکید کرد که تحقیقات بیشتری لازم است تا مشخص شود آیا این داروها واقعاً باعث اختلالات خلقی می‌شوند یا خیر.
علی افزود: «تغییرات خلقی می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله کاهش وزن باشد، بنابراین تحقیقات بیشتری برای شناسایی سازوکار دقیق مورد نیاز است. به‌طور کلی، عوارض جانبی جدی مانند افکار خودکشی بسیار نادر است.»
وی ادامه داد: «من کاهش التهاب را مهم‌ترین دستاورد این داروها می‌دانم. التهاب مزمن می‌تواند باعث ایجاد بسیاری از مشکلات پزشکی شود، بنابراین هر کاهش در التهاب می‌تواند مفید باشد.»
دکتر دیوید مریل، روان‌پزشک سالمندان و رئیس دپارتمان سلامت مغز گفت: «این مطالعه شواهد بیشتری به بدنه در حال رشد تحقیقاتی اضافه می‌کند که نشان می‌دهد داروهای آگونیست گیرنده GLP-1 – داروهایی که در ابتدا برای دیابت و چاقی طراحی شده بودند – ممکن است اثرات محافظتی وسیع‌تری بر سیستم عصبی داشته باشند.»
وی گفت: «این یافته‌ها جذاب هستند زیرا با آنچه در مدل‌های پیش‌بالینی و برخی از مطالعات انسانی مشاهده کرده‌ایم مطابقت دارد: داروهای GLP-1 باعث کاهش التهاب عصبی، بهبود سیگنال‌دهی انسولین در مغز و احتمالاً کند شدن روندهای مرتبط با کاهش شناختی می‌شوند.»
اگرچه مریل درباره آینده داروهای GLP-1 برای درمان دیابت نوع 2 و چاقی امیدوار است، اما بر لزوم تحقیقات بیشتر تاکید کرد: «اگرچه داده‌ها امیدوارکننده هستند، هنوز در مراحل اولیه قرار داریم. ما نیاز به آزمایش‌های بالینی بلندمدت و به‌خوبی طراحی‌شده داریم تا تعیین کنیم آیا می‌توان از این داروها برای حفظ عملکرد شناختی یا حتی درمان بیماری‌های عصبی‌تحلیلی مانند آلزایمر استفاده کرد یا خیر.»
